Ανοιχτή επιστολή από ιατρικούς επιστήμονες του ΗΒ προς την Dr. June Raine, Chief Executive, MHRA [1] – Αναδημοσιεύση από το Health Advisory & Recovery Team.
Επικεφαλής υπογραφών Dr. Ros Jones – Παιδίατρος (Συνταξιούχος)
Επιθυμούμε να σας γνωστοποιήσουμε τις έντονες ανησυχίες μας όσον αφορά όλες τις προτάσεις χορήγησης εμβολίων COVID-19 στα παιδιά. Πρόσφατη διαρροή κυβερνητικών εγγράφων αποκαλύπτουν πως ήδη έχει προγραμματιστεί εμβολιασμός σε παιδιά 12 ετών και άνω για τον Σεπτέμβριο του 2021 αλλά και η πιθανότητα εμβολιασμού νεαρότερων παιδιών όπως 5 ετών το καλοκαίρι στη χειρότερη περίπτωση [worst-case-scenario] [2].
Ανησυχήσαμε ιδιαίτερα όταν ακούσαμε διάφορους αντιπροσώπους της κυβέρνησης και του SAGE [3] να ζητούν μέσω ΜΜΕ όπως τα εμβόλια COVID-19 «χορηγηθούν στα παιδιά το συντομότερο δυνατόν».[4] Εκπαιδευτικό υλικό που κυκλοφόρησε σε σχολεία του Λονδίνου εμπεριέχει ερωτήσεις που στοχεύουν στον συναίσθημα και ανακρίβειες [5]. Επιπλέον, υπήρξε χρήση εκβιαστικής φρασεολογίας στην εκπαίδευση ηγετών εκπαιδευτικών συνδικαλιστικών οργανώσεων η οποία υποδηλεί πως ενθαρρύνεται ο εξαναγκασμός των παιδιών ώστε να αποδεχτούν τα εμβόλια COVID-19 μέσω πίεσης από συνομήλικους τους στο σχολείο, παρόλο που ο εξαναγκασμός για αποδοχή ιατρικών παρεμβάσεων είναι ενάντια στους νόμους του Ηνωμένου Βασιλείου και των Διακηρύξεων του Διεθνούς Δικαίου [6]. Τέτοιου είδους ρητορική είναι ανεύθυνη και ανήθικη και ενθαρρύνει τους πολίτες να απαιτήσουν τον εμβολιασμό ανηλίκων με ένα προϊόν που ακόμη βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο και του οποίου οι βραχυπρόθεσμες ή μακροχρόνιες επιπτώσεις είναι ακόμη άγνωστες, μάλιστα έναντι μιας ασθένειας που δεν αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για αυτά [τα παιδιά]. Μια περίληψη των λόγων της θέσης μας παρατίθεται πιο κάτω και υπάρχει διαθέσιμη μια λεπτομερής και τεκμηριωμένη εξήγηση [7].
Κίνδυνοι και Οφέλη Ιατρικών Παρεμβάσεων
Τα εμβόλια – όπως και κάθε άλλη ιατρική παρέμβαση συνοδεύονται από ποικίλους κινδύνους και οφέλη. Επομένως πρέπει να εξετάζουμε κάθε προϊόν ξεχωριστά στην απόδοσή του και συγκεκριμένα ποιοί ασθενείς ή ομάδες πληθυσμού αποτελούν αποδεκτή αναλογία κινδύνου-οφέλους. Για τα εμβόλια COVID-19 τα πιθανά οφέλη είναι ξεκάθαρα για τους ηλικιωμένους και τις ευάλωτες ομάδες, παρόλα αυτά, για τα παιδιά, το αντιστάθμισμα οφέλους και κινδύνου είναι πολύ διαφορετικό. Θέτουμε αυτές τις ανησυχίες ως μέρος ενός τεκμηριωμένου διαλόγου ο οποίος αποτελεί ζωτική συνιστώσα μιας σωστής επιστημονικής διαδικασίας. Πρέπει να εξασφαλίσουμε πως δεν θα υπάρξει επανάληψη παλαιότερων τραγικών συμβάντων ειδικά όταν πρόκειται για εμβόλια που προωθούνται βεβιασμένα στην αγορά. Για παράδειγμα, το εμβόλιο για την γρίπη των χοίρων, το Pandermix, που χορηγήθηκε για την πανδημία του 2010, είχε αποτέλεσμα ναρκοληψίας σε περισσότερα από 1000 περιστατικά και μια ολέθρια εγκεφαλική βλάβη, σε παιδιά και έφηβους, προτού αποσυρθεί. [8] Δεν πρέπει να διακινδυνέψουμε μια επανάληψη τέτοιου γεγονότος με τα εμβόλια για τον COVID-19, η οποία δεν θα είχε μόνο επιπτώσεις σε παιδιά και οικογένειες αλλά επιπλέον θα είχε επιβλαβείς συνέπειες στην γενική εμβολιαστική τάση.
Καμία ιατρική παρέμβαση δεν θα έπρεπε να ασκείται στη βάση της προκρούστειας λογικής μιας καθολικής λύσης αλλά θα πρέπει να αξιολογηθεί η καταλληλότητά της ανάλογα με τα χαρακτηριστικά κάθε ηλικιακής ομάδας και των ατόμων που την αφορούν, αξιολογώντας το προφίλ του κινδύνου έναντι του οφέλους για κάθε ηλικιακή ομάδα όπως και τα χαρακτηριστικά των ατόμων που την αποτελούν. Αυτή η προσέγγιση αποτέλεσε οδηγία της επικεφαλής του Κυβερνητικού κλιμάκιου εμβολιασμού τον προηγούμενο Οκτώβριο, της Kate Bingham, η οποία ανέφερε: «Πρέπει απλά να εμβολιάσουμε όλους όσοι βρίσκονται σε ευπαθείς ομάδες. Δεν θα γίνει εμβολιασμός πληθυσμού κάτω των 18 ετών. Είναι εμβόλιο το οποίο αφορά μόνο τους ενήλικες [adult-only vaccine], για ομάδες άνω των 50 ετών με επικέντρωση στους λειτουργούς υγείας και υπεύθυνους φροντίδας στο σπίτι, όπως και στους ευπαθείς» [9].
Τα υγιή παιδιά δεν έχουν σχεδόν κανένα κίνδυνο από τον COVID-19 αφού το ρίσκο θανάτων είναι αρκετά χαμηλό στο 1 στα 2.5 εκατομμύρια [10]. Κανένα υγιές παιδί κάτω των 15 ετών δεν έχει αποβιώσει λόγω της πανδημίας στο Ηνωμένο Βασίλειο ενώ οι εισαγωγές σε νοσοκομειακές μονάδες ή στις ΜΕΘ είναι εξαιρετικά σπάνιες, με τα περισσότερα παιδιά χωρίς καθόλου ή με ελαφρά συμπτώματα [11]. Αν και οι μακροχρόνιες επιπτώσεις του Covid [long-covid] έχουν αναφερθεί ως αίτιο για εμβολιασμό των παιδιών δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες τεκμηριωμένες ενδείξεις. Παρουσιάστηκαν μάλλον σε χαμηλότερη συχνότητα και ήταν παροδικές εν σχέση με τις επιπτώσεις στους ενήλικες και καμία από τις κλινικές μελέτες για τα εμβόλια δεν έχει συμπεριλάβει αυτή την επίπτωση [12 & 13]. H φλεγμονώδης νόσος, PIMS [14], καταχωρήθηκε ως πιθανή παρενέργεια του εμβολίου της AstraZeneca στην κλινική μελέτη σε παιδιά της Οξφόρδης [15]. Η φυσική ανοσία θα προσφέρει καλύτερη και πιο ανθεκτική ανοσία σε μεγαλύτερο φάσμα από αυτή του εμβολιασμού [16]. Όντως κάποια παιδιά ήδη θα έχουν αποκτήσει ανοσία [17]. Κάποια παιδιά με υψηλό κίνδυνο μπορούν να λάβουν το εμβόλιο για ανθρωπιστικούς λόγους [18].
Τα Παιδιά Δεν Χρειάζεται να Εμβολιαστούν Ώστε να Αποκτήσουν Ανοσία Αγέλης
Ήδη τα δύο τρίτα (2/3) του ενήλικου πληθυσμού έχουν εμβολιαστεί με τουλάχιστον την πρώτη δόση του εμβολίου για τον COVID-19 [19]. Τα υπολογιστικά πρότυπα που εισηγούνται εμβολιασμό των παιδιών ώστε να επιτευχθεί ανοσία αγέλης απέτυχαν να υπολογίσουν την αναλογία πληθυσμού με ανοσία που επιτεύχθηκε πριν τον Μάρτιο του 2020, όπως και αυτούς που την απέκτησαν με φυσικό τρόπο [20]. Πρόσφατα υπολογιστικά πρότυπα διατύπωσαν πως το ΗΒ πέτυχε το απαιτούμενο επίπεδο ανοσίας της αγέλης τον Απρίλιο του 2021 [21].
Τα παιδιά δεν μεταδίδουν το SARS-CoV-2 στον ίδιο ταχύ ρυθμό με τον οποίο μεταδίδουν οι ενήλικες. Επιπλέον, ενήλικες που ζουν ή δουλεύουν με νεαρά παιδιά έχουν χαμηλότερο κίνδυνο μόλυνσης από σοβαρή μόλυνση του COVID-19 [22] σε σύγκριση με εκείνους που δουλεύουν με ενήλικες [23].
Ζητήματα Βραχυπρόθεσμης Προστασίας
Από τις 13 Μαίου το MHRA [24 & 25] έλαβε 224,544 περιστατικά παρενεργειών συμπεριλαμβανομένων και 1,145 θανάτων σχετικά με τα εμβόλια για τον SARS-CoV-2. Αναφορές εγκεφαλικών λόγω εγκεφαλικών φλεβικών θρομβώσεων ήταν αρχικά σε χαμηλά νούμερα αλλά όσο αυξανόταν η ενημέρωση όλο και πιο πολλές αναφορές οδήγησαν στο συμπέρασμα πως το εμβόλιο της AstraZeneca δεν θα έπρεπε να χορηγείται σε ενήλικες κάτω των 40 ετών, και αυτό το μη προβλέψιμο πόρισμα οδήγησε στην αναστολή της κλινικής μελέτης της Οξφόρδης με χορήγηση του AstraZeneca σε παιδιά.
Παρόμοια περιστατικά σημειώθηκαν με τα εμβόλια της Pfizer και της Moderna στο Αμερικανικό σύστημα αναφοράς παρενεργειών (VAERS) [26] και είναι πολύ πιθανόν αυτό να είναι αποτέλεσμα παρενέργεια κλάσης (class effect) σχετική με την παραγωγή της πρωτεϊνης-ακίδας. Νέες οδηγίες του ΗΒ στον χειρισμό του συνδρόμου Θρομβωτικής θρομβοπενίας από εμβολιασμό (Vaccine-Induced Thrombotic Thrombocytopenia – VITT) [27] περιλαμβάνουν όλα τα εμβόλια του COVID-19. Η πιθανότητα εμφάνισης περισσότερων ζητημάτων που να αφορούν την ασφάλεια των εμβολίων δεν μπορούν να αποκλειστούν. Στο Ισραήλ, όπου έχουν χορηγηθεί ευρέως τα εμβόλια σε νεαρές ηλικίες και εφήβους, το εμβόλιο της Pfizer έχει συνδεθεί με την εμφάνιση περιστατικών μυοκαρδίτιδας σε νεαρούς άντρες [28] ενώ εκφράστηκαν ανησυχίες για αναφορές διαταραχής του κύκλου έμμηνης ρήσης και ασυνήθιστης αιμορραγίας σε γυναίκες κατόπιν χορήγησης του εμβολίου [29].
Το πιο ανησυχητικό ζήτημα σχετικά με την πιθανότητα εμβολιασμού των παιδιών είναι η αναφορά στο σύστημα VAERS της Αμερικής θανάτων που σχετίζονται με τον εμβολιασμό, παρόλο που τα εμβόλια έχουν χορηγηθεί αποκλειστικά στα πλαίσια κλινικών μελετών με παιδιά και την πρόσφατη χορήγηση σε εφήβους 16-17 ετών [30].
Ζητήματα Μακροχρόνιας Ασφάλειας
Όλες οι κλινικές μελέτες για την φάση 3 των εμβολίων του COVID-19 βρίσκονται σε εξέλιξη και δεν θα ολοκληρωθούν μέχρι τέλος του 2022 – αρχές του 2023. Τα εμβόλια είναι κατά συνέπεια πειραματικά με μόνο βραχυπρόθεσμα και καθόλου μακροπρόθεσμα αποτελέσματα όσον αφορά την ασφάλεια των ενηλίκων που τα λαμβάνουν. Επιπρόσθετα πολλά χρησιμοποιούν μια εντελώς νέα τεχνολογία εμβολίων mRNA, η οποία δεν έχει μέχρι σήμερα τύχει έγκρισης για χρήση σε ανθρώπους [31]. Το mRNA είναι ουσιαστικά ένα προ-φάρμακο και δεν είναι γνωστό πόση πρωτεϊνη-ακίδα μπορεί να παράξει ένα άτομο. Πιθανές μακροχρόνιες επιπτώσεις θα χρειαστεί μήνες ή χρόνια να εντοπιστούν. Οι περιορισμένες [σε μέγεθος και αριθμό] κλινικές δοκιμές σε παιδιά που έγιναν μέχρι σήμερα είναι εντελώς αποδυναμωμενες ώστε να αποκλείσουν σπάνιες αλλά σοβαρές παρενέργειες.
Τα παιδιά έχουν ολόκληρη ζωή μπροστά τους και τα ανοσοποιητικά και νευρολογικά τους συστήματα βρίσκονται ακόμη εν εξελίξει, πράγμα που τα κάνει πιθανότερα πιο τρωτά σε παρενέργειες εν συγκρίσει με τους ενήλικες. Ένας αριθμός συγκεκριμένων προβληματισμών έχουν ήδη τεθεί, όπως αυτοάνοσες παθήσεις και πιθανές παρενέργειες στον σχηματισμό του πλακούντα στη μήτρα και στην γονιμοποίηση [32]. Μία πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη ανέδειξε την πιθανότητα τα εμβόλια του COVID-19 να προκαλούν νευρογνωστική εκφυλιστική διαταραχή λόγω της πραϊονικής νόσου (νόσος Κρόιτσφελντ-Γιάκομπ – Creutzfeldt-Jakob, CJD) [33]. Όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι, γνωστοί ή άγνωστοι, πρέπει να σταθμιστούν έναντι του ρίσκου μόλυνσης από τον ίδιο τον COVID-19 ώστε να εφαρμοστεί ένας πολύ διαφορετικός δείκτης οφέλους/κινδύνου για τα παιδιά εν σχέση με τους ενήλικες.
Συμπέρασμα
Υπάρχει σημαντική σοφία στον Όρκο του Ιπποκράτη όταν λέει «ποτέ για να βλάψω ή να αδικήσω». Όλες οι ιατρικές παρεμβάσεις εμπεριέχουν ένα ρίσκο αρνητικής έκβασης οπότε έχουμε καθήκον να ενεργούμε με προσοχή και αναλογικότητα. Αυτή είναι μια περίπτωση όπου όταν εξετάζεται μια μαζική παρέμβαση σε υγιή πληθυσμό πρέπει να υπάρχουν ακράδαντα τεκμήρια πολύ μεγαλύτερου οφέλους συγκριτικά με τις αρνητικές επιπτώσεις. Τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα πως ο υπολογισμός ρίσκου έναντι του οφέλους ΔΕΝ υποστηρίζει την χορήγηση των βεβιασμένων και πειραματικών εμβολίων του COVID-19 σε παιδιά, τα οποία πρακτικά δεν κινδυνεύουν από τον COVID-19 αλλά αντιμετωπίζουν γνωστές και άγνωστες επιπτώσεις από τα εμβόλια. Η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Παιδιού αναφέρει πως «το παιδί, λόγω της φυσικής και διανοητικής του ανωριμότητας, χρειάζεται ειδική προστασία και μέριμνα, συμπεριλαμβανομένης και της νομικής προστασίας» [34]. Ως ενήλικες έχουμε το καθήκον φροντίδας ώστε να προστατεύουμε τα παιδιά από αχρείαστη και προβλέψιμη βλάβη.
Συμπερασματικά είναι ανεύθυνο, ανήθικο και όντως αχρείαστο να συμπεριληφθούν παιδιά κάτω των 18 ετών στην κρατική χορήγηση του εμβολίου του COVID-19. Οι κλινικές μελέτες που έγιναν σε παιδιά αναδεικνύουν τεράστια θέματα ηθικής ενόψει της έλλειψης πιθανού οφέλους στους συμμετέχοντες και της απουσίας γνώσης των κινδύνων που ενέχει η κλινική δοκιμή. Πρέπει να αναμένεται η ολοκλήρωση της Φάσης 3 των κλινικών δοκιμών αλλά και αναμονή παρόδου μερικών χρόνων μέχρι να γνωστοποιηθούν στοιχεία ασφάλειας για τις ομάδες ενηλίκων ώστε να αποκλειστούν και να καταμετρηθούν όλες οι πιθανές παρενέργειες.
Καλούμε τις κυβερνήσεις και τα ρυθμιστικά όργανα να μην επαναλάβουν ιστορικά λάθη και να απορρίψουν τις προτάσεις για εμβολιασμό των παιδιών ενάντια στον COVID-19. Αυστηρά μέτρα έχουν ασκηθεί σε πολλά στάδια της πανδημίας αλλά σίγουρα τώρα είναι η πιο σημαντική στιγμή να ασκηθεί ουσιαστική προσοχή. Δεν πρέπει να είμαστε η γενιά ενηλίκων οι οποίοι μέσα από αχρείαστη βιασύνη και φόβο ρισκάρει την υγεία των παιδιών.
Συνυπογράφοντες
- Dr Rosamond Jones, MD, FRCPCH, retired consultant paediatrician
- Lord Moonie, MBChB, MRCPsych, MFCM, MSc, House of Lords, former parliamentary undersecretary of state 2001-2003, former consultant in Public Health Medicine
- Prof Anthony Fryer, PhD, FRCPath, Professor of Clinical Biochemistry, Keele University
- Professor Karol Sikora, MA, MBBChir, PhD, FRCR, FRCP, FFPM, Dean of Medicine, Buckingham University, Professor of Oncology
- Professor Angus Dalgleish, MD, FRCP, FRACP, FRCPath, FMed Sci, Professor of Oncology, St Georges Hospital, London
- Professor Richard Ennos, MA, PhD. Honorary Professorial Fellow, University of Edinburgh
- Professor Anthony J Brookes, Department of Genetics & Genome Biology, University of Leicester
- Professor Keith Willison, PhD, Professor of Chemical Biology, Imperial, London
- Dr John A Lee, MBBS, PhD, FRCPath, retired Consultant Histopathologist, former Clinical Professor of Pathology at Hull York Medical School
- Professor John A Fairclough, BM BS, BMed Sci, FRCS, FFSEM(UK), Professor Emeritus, Honorary Consultant Orthopaedic Surgeon
- Dr Alan Mordue, MBChB, FFPH (ret). Retired Consultant in Public Health Medicine & Epidemiology
- Dr Elizabeth Evans, MA, MBBS, DRCOG, retired doctor
- Mr Malcolm Loudon, MB ChB, MD, FRCSEd, FRCS (Gen Surg). MIHM, VR. Consultant Surgeon
- Dr Gerry Quinn, PhD, Microbiologist
- Dr C Geoffrey Maidment, MD, FRCP, retired consultant physician
- Dr K Singh, MBChB, MRCGP, general practitioner
- Dr Pauline Jones MB BS retired general practitioner
- Dr Holly Young, BSc, MBChB, MRCP, Consultant physician, Croydon University Hospital
- Dr David Critchley, BSc, PhD, 32 years in pharmaceutical R&D as a clinical research scientist.
- Dr Padma Kanthan, MBBS, General practitioner
- Dr Thomas Carnwath, MBBCh,MA, FRCPsych, FRCGP, consultant psychiatrist
- Dr Sam McBride BSc(Hons) Medical Microbiology & Immunobiology, MBBCh BAO, MSc in Clinical Gerontology, MRCP(UK), FRCEM, FRCP(Edinburgh). NHS Emergency Medicine & geriatrics
- Dr Helen Westwood MBChB MRCGP DCH DRCOG, general practitioner
- Dr M A Bell, MBChB, MRCP(UK), FRCEM, Consultant in Emergency Medicine, UK
- Mr Ian F Comaish, MA, BM BCh, FRCOphth, FRANZCO, Consultant ophthalmologist
- Dr Jayne LM Donegan MBBS, DRCOG, DCH, DFFP, MRCGP, general practitioner
- Dr Dayal Mukherjee, MBBS MSc
- Dr Clare Craig, BM,BCh, FRCPath, Pathologist
- Mr C P Chilton, MBBS, FRCS, Consultant urologist emeritus
- Dr Theresa Lawrie, MBBCh, PhD, Director, Evidence-Based Medicine Consultancy Ltd, Bath
- Dr Jason Lester, MRCP, FRCR, Consultant Clinical Oncologist, Rutherford Cancer Centre, Newport
- Dr Scott McLachan, FAIDH, MCSE, MCT, DSysEng, LLM, MPhil., Postdoctoral researcher, Risk & Information management Group
- Michael Cockayne, MSc, PGDip, SCPHNOH, BA, RN, Occupational health practitioner
- Dr John Flack, BPharm, PhD. Retired Director of Safety Evaluation at Beecham Pharmaceuticals 1980-1989 and Senior Vice-president for Drug Discovery 1990-92 SmithKline Beecham
- Dr Stephanie Williams, Dermatologist
- Dr Greta Mushet, retired Consultant Psychiatrist in Psychotherapy. MBChB, MRCPsych
- Dr JE, MBChB, BSc, NHS hospital junior doctor
- Mr Anthony Hinton, MBChB, FRCS, Consultant ENT surgeon, London
- Dr Elizabeth Corcoran, MBBS,MRCPsych,Psychiatrist,Chair Down’s Syndrome Research Foundation UK
- Dr Alan Black, MB BS MSc DipPharmMed, retired pharmaceutical physician
- Dr Christina Peers, MBBS,DRCOG,DFSRH,FFSRH, Consultant in Contraception & Reproductive Health
- Dr Marco Chiesa, MD, FRCPsych, Consultant Psychiatrist & Visiting Professor, UCL
- Elizabeth Burton, MB ChB, retired general practitioner
- Noel Thomas, MA, MB ChB, DCH, DObsRCOG, DTM&H, MFHom, retired doctor
- Malcolm Sadler, MBBS, FRCGP, retired general practitioner with 37 years in Medical Practice
- Dr Ian Bridges, MBBS, Retired general practitioner
- Mr T James Royle MBChB, FRCS(Ed), MMedEd, Consultant colorectal surgeon
- Dr Fiona Martindale, MbChB, MRCGP, GP in out of hours
- Dr Karen Horridge, MB ChB(Hons), MSc, MRCP, FRCPCH, Consultant Paediatrician (Disability)
- Mr Christian Duncan, Consultant Plastic Surgeon, MB BCh, BAO, MPhil, FRCSI, FRCS (Plast)
- Dr David Bramble, MBChB, MRCPsych, MD. Consultant Psychiatrist
- Dr Jessica Robinson, BSc(Hons), MBBS, MRCPsych, MFHom, Psychiatrist & Integrative Medicine Doctor
- Katherine MacGilchrist, BSc (Hons) Pharmacology, MSc Epidemiology, CEO, Systematic Review Director, Epidemica Ltd
- David Halpin MB BS, FRCS, Orthopaedic and trauma surgeon (retired)
- Jemma Dale, BSc (Hons), Biomedical Scientist
- Dr Helen Macklin, MBBS, DRCOG, MRCGP, general practitioner
- Dr Mark Atkinson, MBBS, BSc (Hons), FRSPH. Retired Medical Doctor
- Dr Anne Renfrew, MB ChB, MRCOG, MRCGP, DCH, Retired general practitioner
- Dr S Allam, MB ChB, FRCA, Consultant Anaesthetist, UK
- Dr David Morris, MBChB, MRCP(UK), General Practitioner
- Dr. Peter Chan, BM, MRCS, MRCGP, General Practitioner, Functional medicine practitioner
- Dr Sam White, MBChB, MRCGP, General Practitioner, Functional medicine practitioner
- Dr Rohaan Seth, MBChB, BSc, MRCGP, General Practitioner
Πηγές & βιβλιογραφία:
1. – Medicines & Healthcare products Regulatory Agency του Ηνωμένου Βασιλείου αντίστοιχο του CDC των Ηνωμένων Πολιτειών
2. – https://www.dailymail.co.uk/news/article-9502227/Coronavirus-UK-Children-young-12-Covid-vaccinesSeptember.html
3. – Scientific Advisory Group for Emergencies: Συμβουλευτικό σώμα που παρέχει επιστημονικές και τεχνικές συμβουλές που στηρίζουν τη λήψη αποφάσεων εκ μέρους των κυβερνητικών θεσμών εν καιρώ έκτακτης ανάγκης
4. – https://www.dailymail.co.uk/news/article-9285157/Sage-member-calls-children-Covid-jab-fast-avoid-riskresurgence.html
5. – Critical Thinking Assembly on Vaccines
6. – https://www.telegraph.co.uk/news/2021/05/02/schools-back-mass-vaccinations-children-headteachers-saypeer/
7. – https://www.hartgroup.org/wp-content/uploads/2021/05/Covid19_Vaccine_in_Children_FULL_document.pdf
8. – https://www.sciencemag.org/news/2019/04/dengue-vaccine-fiasco-leads-criminal-charges-researcherphilippines
9. – https://www.ft.com/content/d2e00128-7889-4d5d-84a3-43e51355a751
10. – https://gh.bmj.com/content/bmjgh/5/9/e003094.full.pdf
11. – https://doi.org/10.1136/bmj.m3249
12. – Illness duration and symptom profile in a large cohort of symptomatic UK school-aged children tested for SARS-CoV-2
13. – Post-acute COVID-19 outcomes in children with mild and asymptomatic disease
14. – Paediatric multisystem inflammatory syndrome (PIMS) που σημαίνει Πολυστημικό Φλεγμονώδες Σύνδρομο (ΠΦΣ).
15. – https://www.hartgroup.org/wp-content/uploads/2021/05/COV006_Participant-Information-Sheet-16-17-years_V2.0_09Feb2021.pdf
16. – https://www.nature.com/articles/s41586-021-03207-w
17. – https://science.sciencemag.org/content/370/6522/1339
18. – https://www.gov.uk/government/publications/priority-groups-for-coronavirus-covid-19-vaccination-advicefrom-the-jcvi-30-december-2020/joint-committee-on-vaccination-and-immunisation-advice-on-prioritygroups-for-covid-19-vaccination-30-december-2020
19. – Vaccinations | Coronavirus in the UK (data.gov.uk)
20. – https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3563
21. – Britain will achieve herd immunity by Monday, according to UCL
22. – Sharing a household with children and risk of CO VID-19: a study of over 300,000 adults living in healthcare worker households in Scotland
23. – https://publichealthscotland.scot/media/2927/report-of-record-linkage-english-december2020.pdf
24. – Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency (MHRA). Θεσμικός ρυθμιστικός κυβερνητικός οργανισμός για τα φαρμακευτικά και ιατρικά προϊόντα.
25. – https://www.gov.uk/government/publications/coronavirus-covid-19-vaccine-adverse-reactions
26. – https://vaers.hhs.gov/data.html
27. – Guidance produced from the Expert Haematology Panel (EHP) focussed on Covid-19 Vaccine induced Thrombosis and Thrombocytopenia
28. – https://www.timesofisrael.com/israel-said-probing-link-between-pfizer-shot-and-heart-problem-in-menunder-30/
29. – https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-women-say-covid-vaccines-affect-their-periods-so-whydon-t-doctors-care-1.9754865
30. – https://vaers.hhs.gov/data.html
31. – https://www.immunology.org/coronavirus/connect-coronavirus-public-engagement-resources/typesvaccines-for-covid-19
32. – https://www.nature.com/articles/s41579-020-00462-y
33. – https://scivisionpub.com/pdfs/covid19-rna-based-vaccines-and-the-risk-of-prion-disease-1503.pdf
34. – https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/crc.aspx